Gladiator i żaba — skamieniałości, które ożyły. Odnaleziono następne gatunki uważane za wymarłe

Michał Ostrowski

Uwięzione w bursztynie

W Namibii, na kamiennych zboczach gór Brandberg znaleziono całe i zdrowe nadzwyczajne owady, które pozostały niezmienione od dziesiątków milionów lat. Zaskoczenie było tak duże, że systematycy musieli stworzyć nowy takson — rząd Mantophasmatodea, aby umieścić razem gatunki wymarłe, znajdowane w bursztynach, i obecnie znalezione, co zwiększa liczbę rzędów owadów do 31. ^[1] Jak duże jest to odkrycie, świadczy fakt, że poprzedni nowy rząd owadów opisano w 1914 r. ^[2]

Odkrycie to było możliwe dzięki dociekliwości młodego niemieckiego doktoranta, Olivera Zompro, z Instytutu im. Maxa Plancka w Ploen. Zajmował się on badaniem owadów zatopionych w bursztynie. Każdy pewnie słyszał o fenomenie fosylizowania całych organizmów uwięzionych w żywicy, która później stała się bursztynem. Skamieliny zatopione w bursztynie istnieją na całym świecie i zawierają nie tylko owady, ^[3] ale „prawie wszystko, od mchów i kwiatów przez pasożytnicze owady, węże i sporą liczbę stawonogów do jaszczurek, piór ptaków i sierści ssaków”. ^[4] Przyglądając się dwa lata temu pewnym owadom zatopionym w bałtyckim bursztynie datowanym na eocen, czyli 45 mln lat, Zompro doszedł do wniosku, że nie należą one do żadnego spośród 30 znanych rzędów owadów. Owad ten, przypominający skrzyżowanie świerszcza z patyczakiem, zyskał określenie „gladiator” (nazwa systematyczna to Rhaptophasma kerneggeri) z powodu jego „groźnego” wyglądu. ^[5]

Zompro podjął detektywistyczną pracę mającą na celu odszukanie podobnych okazów. Na pierwszy trop wpadł w londyńskim Muzeum Historii Naturalnej, gdzie w tamtejszych entomologicznych zbiorach odszukał znalezionego w 1950 r. w Tanzanii owada, którego nikt nie potrafił zidentyfikować. Idąc tym śladem Zompro rozpoczął poszukiwania w innych muzeach rozsianych po całym świecie wysyłając do nich zapytania o charakterystyczne owady. Kolejny okaz przywieziony sprzed 92 laty z Namibii został odszukany w Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie, natomiast z Muzeum Narodowego w Windhuk (Namibia) przyszła informacja, że dwa podobne okazy znaleziono kilka lat temu na górze Brandberg położonej na północny wschód od Windhuk. Znalezione okazy wydawały się spokrewnione z tymi zatopionymi w bursztynie dziesiątki milionów lat temu, sugerując tym samym, że owady te nie wyginęły.

Chcąc ostatecznie rozwikłać zagadkę, Zompro wraz ze współpracownikami zorganizowali w 2002 r. wyprawę naukową do Namibii w celu poszukiwania tajemniczych owadów. I rzeczywiście, w iście benedyktyńskich poszukiwaniach wśród trawiastych kęp na zboczach namibijskich Brandberg Mountains entomolodzy znaleźli kilkanaście okazów gladiatorów, znanych wcześniej tylko z bursztynu. ^[6] Owady te były zresztą znajdowane przez międzynarodowe naukowe ekspedycje na tym terenie nieco wcześniej, ale nie zidentyfikowano ich wtedy. Po tym odkryciu znaleziono również innych żyjących przedstawicieli rzędu Mantophasmatodea w południowoafrykańskiej Western Cape Province. ^[7]

Naukowe newsy, donoszące o odkryciu tych „żywych skamielin”, opisują to znalezisko jako „kompletnie nieoczekiwane”, porównując je z odkryciem Latimerii (Latimeria chalumnae), prehistorycznej ryby, o której sądzono, że wymarła razem z dinozaurami około 70 mln lat temu ^[8] i „dinozaurowego drzewa”— sosną Wollemi, ^[9] odkrytą w 1994 w australijskim Wollemi National Park w Nowej Południowej Walii, znanej do tego roku tylko ze skamielin datowanych na 150 mln lat. Science pisało o połączeniu wymarłych gatunków owadów z nowo odkrytymi jako o „odkryciu dawno ukrytego skarbu” i relacjonowało podniecenie jednego z entomologów mówiącego: „Jak często dane jest wam badać skamieniałość, która ożyła?”. ^[10]

Okazuje się, że nie tak rzadko, jak się cytowanemu entomologowi wydaje. Do listy wymienionych już „żywych skamieniałości” doszła niedawno kolejna — żaba, która skakała wokół nóg dinozaurów i podobnie jak one, zniknęła z kopalnego zapisu miliony lat temu. Jednak biologowie Franky Bossuyt z brukselskiego Uniwersytetu Vrije i S.D. Biju z Tropikalnego Ogrodu Botanicznego i Instytutu Badawczego w Palode (Indie) znaleźli przedstawicieli tego gatunku całych i zdrowych w Zachodnich Ghatach w południowych Indiach. ^[11] Genetyczne podobieństwo wskazuje, że są one blisko spokrewnione z Sooglossidae — małą rodziną żab żyjących tylko na dwóch wyspach w archipelagu Seszeli na Oceanie Indyjskim. Nowo-stary gatunek nazwano Nasikabatrachus sahyadrensis. Tworzą go osobniki o nadętym ciele, krótkich i grubych kończynach oraz spiczastym pysku. Podobnie jak w przypadku gladiatora biologowie musieli stworzyć na potrzeby klasyfikacji N. sahyadrensis nową rodzinę systematyczną — Nasikabatrachidae. ^[12]

Zaskoczenie ewolucjonistów znajdujących takie niezmienione „żywe skamieliny” jest zrozumiałe, biorąc pod uwagę ogromne (rzędu dziesiątek i setek milionów lat) interwały czasowe jakie upłynęły, od kiedy okazy takie zostały sfosylizowane. Ale kreacjoniści rozumieją, dlaczego stworzenia te znajdowane są żywe i niezmienione, „każdy według rodzaju swego” (zob. Rdz 1, 24), niektórzy z nich dopowiedzą zaś, że mechanizm formowania się bursztynu (w detalach nieznany) wskazuje raczej na ogólnoświatowy potop kilka (kilkanaście) tysięcy lat temu, a nie miliony lat ewolucyjnego rozwoju.

Przypisy:

^[1] Por. Klaus-D. Klass, Oliver Zompro, Niels P. Kristensen, and Joachim Adis, „Mantophasmatodea: A new insect order with extant members in the Afrotropics”, Science 18 April 2002, vol. 296, No. 5572, s. 1456-1459.

^[2] Stworzenie dla tych owadów nowego rzędu było kwestionowane przez niektórych entomologów, ale inni odpowiadali na te wątpliwości, że owady te nie pasują do żadnego obecnie istniejącego rzędu (por. „Mantophasmatodea: A new insect order?”, Science 2 August 2002, vol. 297, No. 5582, s. 731).

^[3] Por. David Grimaldi, „Captured in Amber”, Scientific American 1996, vol. 274, No. 4, s. 70-77; George O. Poinar, Rolf Singer, „Upper Eocene Gilled Mushroom from the Dominican Republic”, Science June 1990, vol. 248, No. 4959, s. 1099-1101.

^[4] D. Palmer, „Golden opportunity”, New Scientist 2002, vol. 175, No. 2355, s. 48.

^[5] Joachim Adis, Oliver Zompro, Esther Moombolah-Goagoses, and Eugène Marais, "Gladiators: A new order of insect”, Scientific American November 2002, vol. 287, No. 5, s. 42-47.

^[6] Używanie wspólnej nazwy „gladiator” dla całego rzędu Mantophasmatodea jest nieco mylące. Entomolodzy, którzy zidentyfikowali i umieścili te owady w tym nowym rzędzie, zastanawiali się, czy nie nadać tej nazwy wszystkim gatunkom w tym taksonie. Niektóre późniejsze doniesienia mówią jednak, że termin „gladiator” jest stosowany tylko do gatunków znalezionych w górach Brandberg z ich nieco kolczastymi poczwarkami, a nie do innych żyjących reprezentantów Mantophasmatodea znajdowanych gdzie indziej, które mają mniej kolczasty pancerzyk (por. Adis et al., „Gladiators...”, s. 42-47).

^[7] Zob. Mike D. Picker, Jonathan F. Colville, Simon van Noort, „Mantophasmatodea now in South Africa”, Science 30 August 2002, vol. 297, No. 5586, s. 1475.

^[8] Latimeria, zaliczana do grupy Coelacanth, jest znana w zapisie kopalnym datowanym już na 360 mln lat, a „wysyp” tych ryb w kopalnym zapisie datuje się na około 240 mln lat temu. Przed 1938 r., kiedy to złowiono po raz pierwszy rybę Coelacanth, wierzono, że wymarły one podczas zagadkowej zagłady późnokredowej.

^[9] Wollemia nobilis, ang. Wollemi Pine.

^[10] Elizabeth Pennisi, „New insect order speaks to life’s diversity”, Science 19 April 2002, vol. 296, No. 5567, s. 445-447.

^[11] Por. S. Blair Hedges, „Biogeography: The coelacanth of frogs”, Nature 16 October 2003, vol. 425, No. 6959, s. 669-670.

^[12] Por. S.D. Biju and Franky Bossuyt, „New frog family from India reveals an ancient biogeographical link with the Seychelles”, Nature 16 October 2003, vol. 425, No. 6959, s. 711-714.