Papież o ewolucji

Jak doniosły światowe media: "Papież powiedział, że może pochodzimy od małp" (Il Giornale 24.X.96), "Papież pogodził się z Darwinem" (La Repubblica 24.X.96), "Papież zaakceptował teorię ewolucji" (Reuter 24.X.96), "Papież pobłogosławił naturalną selekcję" (Time 4.XI.96), "Papież popiera akceptację ewolucji" (The Washington Post), "Papież Jan Paweł II zdecydowanie ustawił autorytet nauczający Kościoła Katolickiego po stronie opinii, że ciało ludzkie nie zostało bezpośrednio stworzone przez Boga ale, że jest produktem ewolucji" (New York Times). (Dwie ostatnie cytaty za The Wanderer 7.XI.96). Euforia światowych mediów pochodzi z osobliwej interpretacji listu, jaki Jan Paweł II wystosował (w j. francuskim) do Papieskiej Akademii Nauk w dniu 22.X.96 r. (L'Osservatore Romano 24.X.96). List ten zawiera tylko jeden zwrot sugerujący poparcie dla ewolucji. Papież powiedział: "Dzisiaj, blisko pół wieku po tej encyklice [Humani generis], nowa wiedza prowadzi do rozpoznania w teorii ewolucji czegoś więcej niż hipotezy". Papież stwierdza fakt takiego stawiania sprawy przez świat nauki, co nie koniecznie musi oznaczać, że sam tak sądzi. Stwierdza też, że to iż w wielu dyscyplinach, niezależnych od siebie, obserwuje się zbieganie wyników badań ku tej teorii stanowi argument na jej rzecz. To zbieganie się jest oczywiście konsekwencją określonych interpretacji, a nie wymową dowodów rzeczowych. List Ojca Świętego pozwala na takie interpretacje, co nie jest żadną nowością.

Papież nie tylko nie odwołał encykliki Humani generis z 1950 r., ale ją wyraźnie potwierdził. Encyklika ta stawiała trzy żądania: 1. uczciwie traktować argumenty zarówno za jak i przeciw ewolucji, 2. odrzucać tezę o ewolucyjnym pochodzeniu duszy, oraz 3. odrzucać tezę o wielu Adamach (poligenizm). Żadnego z tych postulatów Piusa XII Jan Paweł II nie naruszył. Przypomniał i potwierdził warunki na jakich Pius XII pozwolił rozważać teorię ewolucji. Nie wolno jej traktować jako doktryny już pewnej i udokumentowanej ani naruszać Objawiania w sprawach, które ono podnosi. Papież zwracając się do zgromadzenia Papieskiej Akademii Nauk podkreśla różnicę między teorią a wynikami obserwacji, na których jest oparta. "Teoria udowadnia swoją prawdziwość w stopniu, w jakim poddaje się weryfikacji; stale jest mierzona na poziomie faktów; gdy przestaje być z nimi zgodna ujawnia swoją ograniczoność i swoje niedostosowanie. Wówczas musi być przemyślana". To wszystko jest bardzo dalekie od uznania przez Papieża teorii ewolucji za udowodnioną. Zresztą, nie to jest głównym tematem papieskiego listu.

Istotą papieskiego wystąpienia jest przypomnienie nauki Kościoła o stworzeniu duszy ludzkiej, o wyjątkowości człowieka jako jedynej istoty stworzonej na obraz i podobieństwo Boga. Papież przypomina za Piusem XII, że nawet "Jeżeli ciało ludzkie miało swoje źródło w materii żywej istniejącej wcześniej, dusza została stworzona natychmiastowo przez Boga". Jest to cytata z Humani generis. Warto tu zwrócić uwagę na tryb warunkowy. Nie ma więc żadnej zmiany w nauczaniu Kościoła. Wręcz przeciwnie. Papież przypomina, że "Teorie ewolucji, z powodu filozofii, które je inspirują, traktują duszę jako wyłaniającą się siłami żywej materii, jako zjawisko wtórne materii, co jest niezgodne z prawdą o człowieku. Są one zresztą niezdolne ustanowić fundament dla godności osoby ludzkiej".

Papież przypomina też nauczanie Leona XIII (Providentissimus Deus), że prawda nie może przeczyć prawdzie. Nie może więc być niezgodności między naukami ścisłymi a Objawieniem. Z drugiej strony Kościół ani Objawienie nie muszą się niczego obawiać ze strony nauk ścisłych. Kościół zawsze je popierał i potrafi również przyznać się do błędów w ich ocenie. Nadal można i trzeba uczciwie rozważać argumenty zarówno za, jak i przeciw teorii ewolucji. Prawdziwość tej teorii nie jest przesądzona nawet jeżeli wielu ocenia, że ewolucja to coś więcej niż hipoteza. Jest jednak oczywiste, z tego co obecnie Papież opublikował, że traktuje on teorie ewolucji (zwracam tu uwagę na liczbę mnogą) za zagrażające nauce Kościoła przez sprowadzanie człowieka do zwierzęcia. Nieprawdziwe więc są te wszystkie cytowane na wstępie nagłówki i komentarze prasowe.

Najważniejsze jest to, że Papież ponownie otworzył dyskusję na temat ewolucji, temat, który ateiści chcieliby uważać za zamknięty. Od stwierdzenia, że ewolucja to coś więcej niż hipoteza do uznania jej za udowodniony fakt, droga jest daleka. Ani Kościół, ani Papież tym się zajmować nie będzie. Natomiast Papież poruszył bardzo ważną sprawę. Odrzucił tezę, która dopiero co pojawiła się w literaturze ewolucyjnej, a która zaczyna już robić karierę. Chodzi o tezę o "wyłanianiu się właściwości" (emergencji). W L'Osservatore Romano, gdzie został opublikowany oficjalny, francuski tekst papieskiego wystąpienia, podano w podtytule, po włosku, właśnie to zdanie (wytłuszczone powyżej) dotyczące "wyłaniania się właściwości", co oznacza, że jest ono najważniejsze.

Powyższa teza oparta jest na obserwacji, że wraz z łączeniem się jednostek prostszych w bardziej skomplikowane wyłaniają się nowe cechy nie podejrzewane u składników. Wiedza o tlenie (O) i o wodorze (H) nie wystarcza, by przewidzieć właściwości wody (H₂O). Z przeróżnych połączeń wodoru, tlenu i węgla mamy całe bogactwo chemii organicznej. Wyłanianie się właściwości jest dziś rozszerzane na organizmy żywe. Sugeruje się, że choć ze składników mózgu ludzkiego nie sposób wydedukować jego możliwości, to jednak odpowiednio skomplikowane połączenia dają nowe właściwości, w których mogą się też zmieścić rozum, wola, uczucie, a może i dusza. Zanim teza ta stała się powszechnie znaną i rozreklamowaną, już urząd nauczycielski Kościoła przypomina odwieczną prawdę, że dusza jest bezpośrednio stworzona przez Boga i z materialnym pochodzeniem ciała nie ma nic wspólnego. Oto główny sens pisma Jana Pawła II!

Maciej  Giertych

Przypisy

Źródło: Na Początku... marzec 1999, nr 3 (114), s. 71-73. (Opoka w Kraju nr 20 (41), Grudzień 1996; przedruk za zachętą Autora.)