Andrzej Hołdys, "Komórki tyranozaura jak żywe" (2005)

Komórki tyranozaura jak żywe

 Andrzej Hołdys 24-03-2005, ostatnia aktualizacja 25-03-2005 14:49
> <br> Sensacja paleontologiczna - w kości udowej tyranozaura znaleziono naczynia krwionośne, a w nich liczne komórki.
> <br> O niezwykłym odkryciu informuje dzisiejsze "Science". Być może po latach oczekiwań spełnia się jedno z największych marzeń tropicieli dawnego życia. Dotychczas paleontolodzy zajmujący się badaniami organizmów starszych niż milion lat dysponowali jedynie skamieniałymi szczątkami dawnych organizmów. Miękkie tkanki, wraz z zachowaną strukturą białek i informacją genetyczną, ulegały szybkiemu rozkładowi. Pozostawały tylko kości - materiał cenny, lecz często niewystarczający do rozstrzygania tak ważnych kwestii, jak pochodzenie wymarłych zwierząt i ich pokrewieństwo.
> <br> I oto niespodzianka - czworo amerykańskich badaczy donosi o znalezieniu resztek naczyń krwionośnych, wraz z niezwykle ciekawą zawartością, w kości udowej tyranozaura.
> <br> Tyrannosaurus rex to najsławniejszy z mezozoicznych gadów. Był jednym z największych w dziejach Ziemi lądowych mięsożerców - ważył kilka ton, osiągał ponad dziesięć metrów długości i był uzbrojony w kilkunastocentymetrowe zęby. Miał jednak pecha, bo wymarł podczas zagłady, która 65 mln lat temu zmiotła z powierzchni planety ostatnie dinozaury.
> <br> Pół gada z Montany
> <br> Okaz, którego udo skrywa - jak się okazało - tak wartościowe dla naukowców skarby, został wykopany w 2000 roku w piaskowcach Hell Creek. Jest to formacja skalna położona na granicy trzech amerykańskich stanów: Montany, Dakoty Południowej i Dakoty Północnej. Od ponad stu lat znajduje się tu szczątki tyranozaurów oraz innych gatunków zwierząt, które wymarły pod koniec ery mezozoicznej (http://paleo.amnh.org/projects/t-rex).
> <br> "Nasz" osobnik pochodzi akurat z Montany i - jak oceniają uczeni - w chwili śmierci miał ok. 20 lat. Zachowało się połowa jego szkieletu, w tym duże fragmenty kończyn dolnych i czaszki. Obecnie przebywa na Uniwersytecie Stanowym Montany, a ściślej - w należącym do tej uczelni Museum of the Rockies, gdzie króluje John Horner - jeden z najbardziej znanych łowców i badaczy tyranozaurów. Kolekcja, którą się opiekuje, należy do największych na świecie.
> <br> Niektóre tyranozaury mają własne imiona. Jest więc Mr. Zed z Dakoty Południowej (podobno na sprzedaż), Scotie z Saskatchewan w Kanadzie, Monte z Wyoming, no i oczywiście olbrzymia Sue, która została wykopana w 1990 roku w Dakocie Południowej, a obecnie - odświeżona, odrestaurowana i zakonserwowana - szczerzy zęby w Field Museum w Chicago, a także wyjątkowo dobrze zachowany Stan odkryty nieopodal Sue.
> <br> Właściciel cennego uda otrzymał jedynie numer inwentarzowy MOR 1125, a jego kości - w przeciwieństwie do większości znalezisk paleontologicznych - na szczęście nie zakonserwowano. Dzięki temu mogli się do nich dobrać naukowcy.
> <br> Przydaje się struś
> <br> Zespołem kierowała Mary Schweitzer, dawna doktorantka Hornera. On także uczestniczył w badaniach. Rozpoczęto je od zanurzenia fragmentu uda dinozaura w roztworze, którzy powoli rozpuszcza twardą tkankę kostną. Po tygodniu uległa ona demineralizacji, czyli odwapnieniu. Ocalały jedynie włókna kolagenowe, których także pozbyto się za pomocą specjalnego enzymu.
> <br> Po takich zabiegach nie powinno pozostać już nic, tym razem jednak było inaczej - w naczyniu laboratoryjnym pływało coś, co wyglądało na świeży strzęp prawdziwej miękkiej tkanki. Oględziny pod mikroskopem to potwierdziły - oto na szkiełku przed badaczami leżał fragment naczynia krwionośnego tyranozaura. Ta niewielka tętniczka docierała do jamy szpikowej, która znajduje się w środku kości. Tu była produkowana krew i komórki układu odpornościowego zwierzęcia.
> <br> Badacze zorientowawszy się, że odszukali ścieżkę prowadzącą do dalszych niezwykłych okryć, poszli nią dalej. Natrafili na kolejne fragmenty naczyń krwionośnych wielkości kilku milimetrów. Pływały sobie swobodnie w roztworze demineralizacyjnym, zadając kłam twierdzeniu, że tkanka miękka nie może przetrwać w ziemi wielu milionów lat.
> <br> Skąd naukowcy wiedzieli, że to, co widzą, to naczynia krwionośne? Pomógł im... współczesny struś. W jego kości udowej, którą także rozpuszczono, znajdowały się identycznie wyglądające fragmenty tkanki. Struś i tyranozaur to bliscy krewniacy. Dla wielu uczonych ptaki to po prostu jeszcze jedna grupa dinozaurów, które w odpowiednim momencie obrosły w pióra i nauczyły się latać. Dzięki temu przetrwały zagładę.
> <br> Czy tam jest DNA?
> <br> By przyjrzeć się jeszcze bliżej naczyniom krwionośnym tyranozaura, Schweitzer sięgnęła po mikroskopy elektronowe - transmisyjny i skaningowy. W każdym z nich można oglądać przedmioty powiększone setki tysięcy razy, a na dodatek w skaningowym uzyskuje się jeszcze trójwymiarowe obrazy.
> <br> Dzięki tak precyzyjnym narzędziom badacze dojrzeli we wnętrzu naczyń krwionośnych liczne kuliste struktury. Porównanie ze strusiem sugeruje, że są to komórki śródbłonka - delikatnej tkanki, którą od wewnątrz wyłożone są naczynia krwionośne. Najprawdziwsze komórki miękkiej tkanki sprzed co najmniej 65 mln lat! Zapachniało sensacją.
> <br> Pod silniejszym powiększeniem uczeni dostrzegli we wnętrzu komórek coś, co w artykule opisują jako "okrągłe lub owalne kropki". Ich zdaniem mogą to być jądra komórkowe, identycznie bowiem wyglądają te same fragmenty tkanki u strusia. A w jądrach - jak wiadomo - znajduje się DNA.
> <br> Czyżbyśmy zatem byli o krok od zdobycia materiału genetycznego pochodzącego od mezozoicznego gada? W artykule nie znajdziemy tak daleko idącej konkluzji, ale można się spodziewać, że kolejnym krokiem badaczy będzie dobranie się do tych "kropek". Tym bardziej że - wszystko na to wskazuje - nie są to jedyne komórki znalezione w gadzim udzie, z których można by potencjalnie wydobyć DNA. Zespół Schweitzer zidentyfikował również inne - jak je ostrożnie określa - elastyczne i giętkie, a więc nieskamieniałe mikrostruktury. Do złudzenia - znów pomogło porównanie ze strusiem - przypominają one osteocyty, czyli komórki tkanki kostnej wyposażone w charakterystyczne wypustki. W osteocytach również dopatrzono się jąder komórkowych.
> <br> - To wspaniały dowód na to, że w kościach dinozaurów mogą się zachowywać miękkie tkanki - komentuje Mary Schweitzer. - Tym samym otwarta została droga do badania dziejów tych zwierząt metodami biologii molekularnej. Dotychczas pomagała ona ustalić pochodzenie gatunków współczesnych, w tym Homo sapiens, lub niedawno wymarłych. Teraz może się przydać przy odtwarzaniu znacznie wcześniejszych dziejów. Jednak potrzebnych będzie więcej próbek. Pojedyncze okazy to za mało.
> <div align="right">Andrzej Hołdys<div>