Jan Stradowski, "Planeta hobbitów" (2005)

Tygodnik "Wprost", Nr 1145 (07 listopada 2004; http://www.wprost.pl/ar/?O=69710

Planeta hobbitów

Tygodnik "Wprost", Nr 1145 (07 listopada 2004)
>

Rewolucja w ewolucji człowieka
> Hobbici, opisywani w podaniach ludowych i spopularyzowani przez Tolkiena, nie byli wyłącznie legendą. Na indonezyjskiej wyspie uczeni znaleźli szczątki istot ludzkich, które miały metr wzrostu i do niedawna żyły obok Homo sapiens. - Do tej pory odkryliśmy kości siedmiu takich ludzi, których uznaliśmy za nowy gatunek i nazwaliśmy Homo floresiensis, czyli człowiek z wyspy Flores - powiedział "Wprost" prof. Richard Roberts z University of Wollongong, jeden z autorów badań. To najważniejsze odkrycie od ponad stu lat, gdy na terenie Niemiec antropolodzy odkopali szkielet neandertalczyka. Najbardziej zdumiewające jest to, że człowiek z Flores bardzo przypomina tolkienowskie niziołki wyróżniające się niskim wzrostem (od angielskiego słowa halflings, oznaczającego stworzenia o połowę od nas mniejsze), które chętnie polowały i jeszcze chętniej biesiadowały. Homo floresiensis miał mózg trzykrotnie mniejszy niż my, o wymiarach takich jak u szympansa, a mimo to prawdopodobnie był inteligentny i potrafił mówić! "Musimy znów się zastanowić, co sprawia, że jakaś istota jest zaliczana do rodzaju ludzkiego, i jak przebiegała nasza ewolucja" - komentuje prof. Chris Stringer z Natural History Museum.
> Mały mózg, własny język
> Ekipa badaczy indonezyjskich już rok temu natrafiła w jaskini Liang Bua na wyspie Flores na pierwszą niewielką czaszkę. "Początkowo myśleliśmy, że należała do dziecka. Dopiero gdy przyjrzeliśmy się zębom, które były mocno zużyte, a na dodatek znaleźliśmy również zęby trzonowe, nie było wątpliwości, że czaszka należała do osoby mającej więcej niż 20 lat" - mówi kierujący badaniami prof. Thomas Sutikna z Indonezyjskiego Centrum Archeologicznego w Dżakarcie. Wkrótce znaleziono inne części szkieletu 30-letniej kobiety mieszkającej w jaskini przed 18 tys. lat. Przeprowadzone w Australii badania kości wszystkich odkrytych dotychczas "hobbitów" z Flores dowiodły, że te istoty w wieku dojrzałym osiągały wzrost dzisiejszych trzylatków. Ważyły 25-36 kg, poruszały się w pozycji wyprostowanej, a pojemność ich czaszek nie przekraczała 400 cm3 (nasze mają średnio 1400 cm3).
> Mimo tak małych mózgów były to istoty inteligentne i prawie na pewno miały własny język. Znaleziska z jaskini - kości zwierząt noszące ślady gotowania oraz wyrafinowane kamienne narzędzia - dowodzą, że Homo floresiensis umiał polować zespołowo i budować konstrukcje takie jak tratwy, a to wymaga rozwiniętej komunikacji, którą zapewnić może jedynie posługiwanie się artykułowanym językiem. Tratwy były niezbędne przodkom "hobbitów", którzy przybyli na wyspę kilkaset tysięcy lat temu. Uczeni twierdzą, że w tym czasie Flores nie miała żadnego połączenia z innymi lądami - dostanie się na nią wymagało pokonania dwóch odcinków głębokiego morza liczących 20-30 km. Tylko duże, silne zwierzęta mogłyby pokonać taki dystans wpław albo na pniach drzew. 
> Skurczony Homo erectus
> Homo floresiensis najprawdopodobniej pochodził bezpośrednio od człowieka wyprostowanego (Homo erectus), który był także naszym przodkiem. Wykopaliska wskazują, że potrafił posługiwać się narzędziami i ogniem. Do niedawna uważano, że Homo erectus zniknął 300 tys. lat temu, ustępując miejsca innym istotom ludzkim. Okazało się jednak, że na Jawie, wyspie położonej niedaleko Flores, żył jeszcze 50 tys. lat temu. - Mamy coraz więcej dowodów na to, że ewolucja Homo sapiens nie przebiegała prostoliniowo. W tym samym czasie obok siebie mogły żyć różne gatunki człowieka - mówi prof. Roberts. Odizolowana od reszty świata indonezyjska wyspa była doskonałym schronieniem dla dawnych hominidów. Przypominała zaginiony świat z powieści Arthura Conan Doyle`a, zamieszkiwany przez pradawne, uważane za wymarłe zwierzęta. Panujące na Flores warunki spowodowały, że mający 1,5-1,8 m wzrostu Homo erectus zaczął się kurczyć. Nie było to jednak wynikiem choroby ani takiej mutacji, jaka występuje u współczesnych Pigmejów, którzy przestają rosnąć w dzieciństwie wskutek niedoboru hormonu IGF-1. Flores była praktycznie pozbawiona drapieżników - jedynym groźnym dla człowieka gatunkiem były gigantyczne jaszczury, znane dziś jako warany z Komodo. Jednocześnie tropikalne lasy porastające wyspę zawierały mało pożywienia dla istot ludzkich. Niewielkie rozmiary ciała stały się więc atutem, który po kilkudziesięciu tysiącach lat ewolucji doprowadził do powstania "hobbitów".
> Podobnym prawom podlegały inne zwierzęta zamieszkujące Flores, na przykład karłowate prasłonie zwane stegodonami, osiągające rozmiary wołu. Uczeni uważają, że Homo floresiensis polował na te zwierzęta, a być może nawet próbował je oswoić. "W młodym wieku byłyby doskonałymi zwierzakami domowymi - niedużymi i łagodnymi. W jaskini Liang Bua znaleźliśmy wiele kości takich maluchów" - mówi prof. Peter Brown z University of New England. Zwierzyną łowną dla ludzi z Flores były też szczury Papagomys armandvillei. U nich doszło do procesu odwrotnego niż w wypadku słoni - rozrosły się, osiągając długość niemal pół metra.
> Ofiary wulkanu
> Największą zagadką jest jednak to, jak długo Homo floresiensis mieszkał na wyspie. Najstarsze szczątki odnalezione przez uczonych pochodzą sprzed 95 tys. lat, najnowsze - sprzed 13 tys. lat. Potem na Flores nastąpiła erupcja wulkanu i cała okolica została pokryta popiołem. Dopiero po tej katastrofie, która przyniosła zagładę wielu gatunkom zwierząt, wyspę skolonizowali ludzie współcześni. Możliwe jednak, że niektórym "hobbitom" udało się przetrwać. Legendy krążące wśród mieszkańców wyspy wskazują, że Homo floresiensis widywano jeszcze w XVI wieku! - "Małe ludziki" mieszkały w jaskiniach i były uważane za gości z piekła. Ludzie składali im ofiary z żywności. Zjadały ją ponoć razem z wykonanymi z tykwy naczyniami - opowiada prof. Roberts. Jego zdaniem, Flores nie była wyjątkiem - społeczności innych niż Homo sapiens gatunków człowieka mogły istnieć w wielu zakątkach Indonezji, a ich kości nadal czekają na odkrycie. Być może wkrótce poznamy naszych kolejnych kuzynów - liliputów, a może gigantów?
> Jan Stradowski

Sekcje

Narzędzia osobiste

Jan Stradowski, "Planeta hobbitów" (2005)

Akcje Dokumentu