Votum separatum w sprawie drugiej zasady termodynamiki

Komentarz do artykułu Henry'ego M. Morrisa i Johna D. Morrisa „Czy porządek może się wyłonić z chaosu?”, Na Początku...1998, nr 8 (106), s. 226-232.

Autorzy komentowanego tekstu wyrażają na marginesie popularną w niektórych kręgach kreacjonistycznych — ale nie powszechnie w nich obowiązującą! — opinię, że „drugie prawo termodynamiki — zwane także prawem wzrostu entropii — zauważa, że każdy system — czy to zamknięty, otwarty — przynajmniej dąży do rozkładu”.^[1] Niestety, może to prowadzić do często pojawiającego się błędu w argumentach kreacjonistycznych. Nie jest bowiem prawdą, że nigdy nie może następować zmniejszenie się entropii — najczęściej niewielkie, na przykład wskutek fluktuacji cząsteczek gazu albo gdy wicher, spadająca woda lub wybuchający wulkan wyrzuca wysoko w górę jakiś przedmiot, ale czasami całkiem spore, na przykład w rozwijających się układach biologicznych (w okresie wzrostu organizmu) oraz w układach technicznych stworzonych przez człowieka (na przykład w telefonie komórkowym po użyciu ładowarki). Drugie prawo termodynamiki dotyczy układów izolowanych. Wprawdzie kreacjoniści ci przytaczają twierdzenia fizyków, że prawo to stosuje się także do systemów otwartych,^[2] jednak nie zauważają najczęściej, że znaczy to tylko tyle, iż jeśli w jakimś układzie wystąpi proces zmniejszenia się entropii, to wynika to z tego, iż nie jest to układ zamknięty i że stanowi on część większego układu, z którego czerpie energię i w którym wzrost entropii przeważa lokalny jej ubytek. Innymi słowy: można doprowadzić do lokalnego zmniejszenia entropii układu, ale kosztem większego wzrostu entropii w otoczeniu. Argumenty niektórych kreacjonistów oparte na drugim prawie termodynamiki spotkały się z tak dużą liczbą krytyki zarówno ze strony ewolucjonistów,^[3] jak i znających fizykę kreacjonistów, ^[4] że najwyższy czas, byśmy (mam na myśli kreacjonistów) przestali się posługiwać argumentem, który zmniejsza naszą wiarygodność naukową.

W innym swoim artykule na ten temat Henry M. Morris^[5] dokładniej napisał, co ma na myśli: druga zasada termodynamiki stosuje się do „lokalnego 'otwartego' systemu (...) w większości sytuacji i zawsze (...) jako normalna tendencja w tym systemie, z wyjątkami możliwymi tylko pod pewnymi szczególnymi warunkami (...), a i to tylko kosztem wyrównania warunkami zewnętrznymi”.^[6] Mówiąc o tendencji Morris nie kwestionuje więc tego powszechnego faktu, iż lokalnie entropia może maleć. Zwraca on tylko uwagę na to, że zawsze jest to sytuacja przemijająca, która wcześniej czy później się kończy jeszcze większym wzrostem entropii.^[7] To właśnie jest sens słowa „tendencja”. Jednak ewolucjoniści tego nie negują i dlatego argumenty kreacjonistyczne odwołujące się do drugiej zasady termodynamiki muszą zakończyć się niepowodzeniem.^[8] Oczywiście, nie znaczy to, że nie możemy wymagać od ewolucjonistów, by przedstawili dokładny mechanizm i poszczególne stadia, jak — dla przykładu — ich zdaniem powstało życie lub wyższe jednostki taksonomiczne. W szczególności mamy prawo wyliczać prawdopodobieństwo zdarzeń postulowanych przez ewolucjonistów. A wszelkie rozważania probabilistyczne są tak niszczące dla idei ewolucjonizmu,^[9] że nie musimy uciekać się do wątpliwych argumentów.

Na szczęście wydrukowany powyżej artykuł dwu czołowych kreacjonistów oprócz tej jednej niefortunnej marginalnej uwagi wypowiada wiele innych wartościowych myśli i pozwala się zapoznać z nadzieją — płonną — jaką ewolucjoniści wiążą z modną ostatnio problematyką teorii chaosu.

Mieczysław  Pajewski

Przypisy

^[1] Patrz Henry M. Morris i John D. Morris, Czy porządek może się wyłonić z chaosu?, Na Początku...1998, nr 8 (106), s. 228.

^[2] Por. np. Wendell R. Bird, The Origin of Species Revisited. The Theories of Evolution and of Abrupt Appearance, vol. I: Science, Philosophical Library, New York 1989, s. 314-315 oraz Emmett L. Williams, Thermodynamics and Evolution: A Creationist View, w: Emmett L. Williams (ed.), Thermodynamics and the Development of Order, Creation Research Society Books 1981, s. 19 [9-22].

^[3] Por. John R. Cole, Misquoted Scientists Respond, Creation/Evolution 1981, Issue VI, s. 41-42 [34-44]; Douglas J. Futuyma, Science on Trial. The Case for Evolution, Pantheon Books, New York 1983, s. 183-184; V. Elving Anderson, Scientific Creationism and Its Critique of Evolution, w: J. Peter Zetterberg (ed.), Evolution versus Creationism: The Public Education Controversy, Oryx Press, Phoenix 1983, s. 245-246 [235-248; Stanley Freske, Creationist Misunderstanding, Misrepresentation, and Misuse of the Second Law of Thermodynamics, w: j.w., s. 285-295 (oryginał: Creation/Evolution 1981, vol. 2, No. 2, s. 8-16); John W. Patterson, Thermodynamics and Evolution, w: Laurie R. Godfrey (ed.), Scientists Confront Creationism, W.W. Norton & Company, New York — London 1983, s. 99-106 [99-116]; Hugo F. Franzen, Thermodynamics: The Red Herring, w: David B. Wilson (ed.), Did the Devil Make Darwin Do It? Modern Perspectives on the Creation-Evolution Controversy, The Iowa State University Press, Ames 1983, s. 133 [127-135]; Philip Kitcher, Abusing Science. The Case against Creationism, The MIT Press, Cambridge, Massachusetts, London, England 1984, s. 89-96; Arthur N. Strahler, Science and Earth History — The Evolution/Creation Controversy, Prometheus Books, Buffalo, N.Y. 1987, s. 86-92; Tim M. Berra, Evolution and the Myth of Creationism. A Basic Guide to the Facts in the Evolution Debate, Stanford University Press, Stanford, California 1990, s. 126-127; Karol Sabath, Ewolucjonizm wobec ataków kreacjonistów, w: Eugeniusz Moczydłowski (red.), Pan Bóg czy dobór naturalny, MEGAS, Białystok 1994, s. 62 [47-63]; Karol Sabath, Na bezdrożach kreacjonizmu "naukowego", w: j.w., s. 77-78 [64-82]; Isaak Asimov, Błądzący umysł, Pandora, Łódź 1995, s. 15-16.

^[4] Por. Alan Hayward, Creation and Evolution. The Facts and the Fallacies, Triangle, London 1985, s. 154.

^[5] Henry M. Morris, Thermodynamics and Biblical Theology, w: Williams (ed.), Thermodynamics..., s. 122 [120-141].

^[6] Por. też Henry M. Morris, Evolution, Thermodynamics, and Entropy, Impact No. 3, 1973? oraz ewolucjonistyczną krytykę tego artykułu: Freske, Creationist Misunderstanding...

^[7] Dotyczy to układów biologicznych i technicznych, w procesach fluktuacyjnych zachodzących wokół stanu równowagi ten dodatkowy wzrost entropii nie musi się pojawiać.

^[8] Spór ewolucjonistów z tymi kreacjonistami, którzy używają argumentu z termodynamiki, jest dużo bardziej złożony, niż to wyżej przedstawiłem. Z pewnością zasługuje on na obszerniejsze potraktowanie. Wówczas należałoby uwzględnić tak wyrafinowane analizy zwolenników argumentu z termodynamiki, jakie znaleźć można w książce Charlesa B. Thaxtona, Waltera L. Bradleya, Rogera L. Olsena, The Mystery of Life's Origin: Reassessing Current Theories, Philosophical Library, Nw York 1984, s. 113-166, ale też analizy przeciwników tego argumentu (patrz wyżej ods. 3 i 4).

^[9] Por. D.E. Hull, Thermodynamics and kinetics of spontaneous generation, Nature 1960, No. 186, s. 693-694; Murray Eden, Inadequacies of Neo-Darwinian evolution as a scientific theory, w: Moorhead and Kaplan (eds.), Mathematical Challenges to the Neo-Darwinian Interpretation of Evolution, Wistar Institute Press, Philadelphia 1967, s. 5-12; Marcel P. Schützenberger, Algorithms and the neo-Darwinian theory of evolution, w: j.w., s. 73-75; F.B. Salisbury, Natural selection and the complexity of the gene, Nature 1969, vol. 224, s. 342-343; tenże, Doubts about the modern synthetic theory of evolution, The American Biology Teacher 1971, vol. 33, s. 335-338; Lee M. Spetner, Natural selection versus gene uniqueness, Nature 1970, vol. 226, s. 948; Lee M. Spetner, Not By Chance! Shattering the Modern Theory of Evolution, The Judaica Press, Brooklyn, NY 1997; Walter James ReMine, The Biotic Message: Evolution versus Message Theory, St. Paul Science, St. Paul, Minn. 1993, s. 74-84. Jeśli chodzi o polską literaturę kreacjonistyczną, por. J.W.G. Johnson, Na bezdrożach teorii ewolucji, Wydawnictwo Michalineum, Warszawa — Struga 1989, s. 147-148; Mieczysław Pajewski, Stworzenie czy ewolucja?, Wydawnictwo „Duch Czasów”, Bielsko-Biała 1992, s. 72-75; Ariel A. Roth, Nauka przeciwko Bogu?, Na Początku..., 24 stycznia 1994, nr 2 (28), s. 16-17; Kazimierz Jodkowski, Metodologiczne aspekty kontrowersji ewolucjonizm-kreacjonizm, Realizm. Racjonalność. Relatywizm t. 35, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998, s. 154-160.

Źródło: Na Początku...1998, nr 8 (106), s. 232-236.